Las Kabaty
Największy rezerwat przyrody w Warszawie
Jest największym kompleksem leśnym w granicach miasta stołecznego Warszawy oraz jednocześnie największym rezerwatem na terenie województwa mazowieckiego. Rozciąga się na długości 4-5 kilometrów i 2,5-3 kilometrów szerokości. Powierzchnia Lasu Kabackiego wynosi niespełna 925 hektarów, teren jest równinny z wyjątkiem wschodniej części, gdzie znajduje się piękny fragment Skarpy Warszawskiej.
Dawna historia Lasu Kabaty
W XVII i XVIII wieku był własnością rodziny Sobieskich, następnie Potockich i Branickich. Stanowił przede wszystkim źródło drewna budowlanego oraz opałowego dla pobliskiego Wilanowa. Pełnił także funkcje rekreacyjne, jako miejsce spacerów, konnych przejażdżek oraz polowań. Do celów łowieckich został specjalnie utworzony zwierzyniec w środkowej części lasu, którego pozostałością do dnia dzisiejszego są sztuczne zbiorniki wodne, służące jako pojniki.
Podział powierzchniowy Lasu Kabackiego istniejący do dzisiaj zaprojektował Węgier Wiktor Stephan, który w 1896 roku objął urząd nadleśnego tego obszaru. Według taksacji Stephana, Las Kabacki był sosnowy z domieszką dębu, grabu oraz brzozy i osiki. Nadleśny preferował wprowadzanie gatunków liściastych takich jak: dąb, jesion, jawor i olsza.
Podczas I wojny światowej drzewostany Lasu Kabackiego uległy silnemu zniszczeniu. Na podstawie specjalnego zezwolenia wojewody warszawskiego w latach 1927-1937 wycięto zrębem zupełnym 95 hektarów powierzchni leśnej.
W czasach okupacji hitlerowskiej las należał do miejskiej firmy rolniczo-ogrodniczej „Agrill”, która prowadziła rabunkową gospodarkę leśną, opierającą się wyłącznie na pozyskiwaniu jak największej ilości drewna. Szkody w drzewostanach poczyniła również miejscowa ludność, wycinając drzewa na opał. Pod koniec wojny nastąpiły kolejne zniszczenia Lasu Kabackiego na skutek huraganów nawiedzających las w lutym i marcu 1945 roku. Szkody sięgnęły około 50-80 tysięcy m3 drewna. Świadkami tych wydarzeń są rosnące wciąż pochylone przestoje sosnowe w wieku 120-160 lat, znajdujące się na całym obszarze Lasu Kabackiego.
Las dla warszawianek i warszawiaków
Do 1938 roku Las Kabacki pozostawał własnością prywatną, kiedy to Prezydent Warszawy Stefan Starzyński wykupił go celem udostępnienia mieszkańcom Warszawy, aby mogli w nim wypoczywać. Od tego czasu jest on własnością miasta.
Las Kabacki jest miejscem niezwykle atrakcyjnym dla mieszkańców stolicy i okolic. Na tak duże zainteresowanie nim wpływa bliskość dużego kompleksu leśnego w pobliżu wielkiej aglomeracji i jego dostępność. Nie bez znaczenia było otwarcie na południu Warszawy w bliskim sąsiedztwie z rezerwatem stacji metra Kabaty. Wtedy nastąpił prawdziwy wysyp chętnych do odpoczynku w Lesie Kabackim. A ma on wiele do zaoferowania i zapewne każdy znajdzie coś interesującego dla siebie. Dla jednych będzie to tylko spacer po lesie, a dla innych możliwość obejrzenia ciekawych pamiątek historycznych, jak np. zabytkowa drewniana leśniczówka z 1890 r. usytuowana na skarpie i wpisana do rejestru dóbr kultury przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W jej sąsiedztwie znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej. Płuca południa Warszawy, bo tak można nazwać Las Kabacki, przyciągają całe rzesze miłośników świeżego powietrza i amatorów wszelkich sportów. Niezaprzeczalnymi walorami Lasu Kabackiego jest bliskie sąsiedztwo Parku Kultury i Wypoczynku w Powsinie oraz z Ogrodu Botanicznego Polskiej Akademii Nauk. Latem oba te obiekty tętnią życiem, a na ich terenie organizowane są liczne imprezy kulturalne.
Przez Las Kabacki przebiegają trzy szlaki turystyczne: czerwony - biegnący z Pyr przez las, Powsin Park Kultury, aż do ścieżki rowerowej prowadzącej z Wilanowa do Powsina (9 km długości), zielony - prowadzący ze stacji Warszawa-Dawidy PKP przez teren lasu z zachodu na południowy-wschód, do Ciszycy (10 km długości), niebieski - prowadzący z Kabat przez Las Kabacki, Konstancin-Jeziorną, Chojnowski Park Krajobrazowy, aż do stacji Zalesie Górne PKP (5 km długości) W związku z tak dużym zainteresowaniem mieszkańców Lasem Kabackim na terenie rezerwatu przygotowano dwie ścieżki przyrodnicze, których zadaniem jest przybliżenie mieszkańcom historii Lasu Kabackiego, życia w lesie oraz funkcjonowania lasu. Przy każdej ścieżce dla osób pragnących odpocząć, poczytać, czy też porozmawiać ustawiono ławki i specjalne zadaszenia.
Ochrona i przebudowa lasu
Powstanie rezerwatu w 1980 r. zawdzięczamy staraniom Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody Czesława Łaszka. Rezerwat utworzono 11 sierpnia pod pełną nazwą "Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego" w uznaniu zasług byłego prezydenta Warszawy. Celem ochrony rezerwatu było: „zachowanie wartości społecznych i krajobrazowych Lasu Kabackiego, będącego cennym składnikiem środowiska przyrodniczego miasta stołecznego Warszawy”. Wraz z utworzeniem rezerwatu zaprzestano dużych powierzchniowych zrębów, a w zamian wprowadzono przebudowę drzewostanu opierając się na rębniach gniazdowych i częściowych. W związku z tymi pracami zmniejszył się udział sosny - gatunku dominującego na terenie Lasu Kabackiego, a zwiększył udział gatunków liściastych, które są odpowiednie dla siedlisk tego rezerwatu.
Pomimo strat, jakie poniósł Las Kabacki głównie w okresie wojny, zachowały się wielogatunkowe drzewostany ze starymi drzewami. Występują tutaj 34 gatunki drzew oraz 28 gatunków krzewów, przeważają zaś drzewostany sosnowe, dębowe oraz brzozowe. Bogate środowisko leśne wpływa na dużą różnorodność zwierząt. Możemy tutaj bez większego problemu spotkać sarny, lisy i dziki oraz takie drapieżniki jak: kuny, tchórze, łasice, jenoty a od całkiem niedawna nawet borsuki, które tutaj się zadomowiły. Z ptaków możemy zobaczyć myszołowy, jastrzębie, krogulce, kruki a przy uważnej obserwacji również najpospolitsze polskie sowy, czyli puszczyki, których jest tutaj stosunkowo dużo. Oczywiście zaobserwujemy także pospolite gatunki ptaków: sikory, kosy, śpiewaki, strzyżyki, zięby i wiele innych. Gady w Lesie Kabackim są reprezentowane przez 3 jaszczurki: zwinkę, żyworódkę i padalca oraz przez jednego węża z charakterystycznymi żółtymi plamami po bokach głowy – zaskrońca. Z płazów zobaczymy właściwie wszystkie gatunki charakterystyczne dla terenów nizinnych. Najsłabiej poznany w rezerwacie jest świat bezkręgowców, jednak śmiało można stwierdzić, że Las Kabacki jest miejscem, gdzie warunki do życia znalazło wiele owadów rzadkich w innych regionach kraju, pomimo długoletniej gospodarki człowieka w przeszłości, a obecnie intensywnej turystyki i rekreacji.
Sukces polskich kryptologów
Poza historią gospodarki leśnej Las Kabacki ma także bogatą historię związaną z różnymi, przede wszystkim wojennymi, wydarzeniami. To tutaj w 1939 r. funkcjonowała tajna jednostka "Wicher" zajmująca się rozszyfrowaniem niemieckich kodów wojskowych. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski - pracownicy tej jednostki opracowali w 1933 r. replikę maszyny kodującej "Enigma". Przekazanie informacji wywiadowi angielskiemu w 1939 r. w znacznym stopniu zmniejszyło straty wśród wojsk sprzymierzonych, a także pozwoliło na przeprowadzenie skutecznych ataków na wojska niemieckie. Wydarzenie to upamiętnia kamień znajdujący się przy wjeździe do jednostki wojskowej, która w dalszym ciągu mieści się w tym samym miejscu.
Miejsca pamięci w Lesie Kabackim
Las Kabacki w okresie okupacji był miejscem zbrodni hitlerowców na Polakach. Niemieccy oprawcy zamordowali na terenie rezerwatu ponad 150 osób, o czym świadczą trzy mogiły: zbiorowa mogiła kilkunastu Polaków rozstrzelanych w latach 1939-1944 (w oddziale 14), pomnik-mogiła 50 gwardzistów, 100 powstańców i osób cywilnych (na krańcu oddziału 10 - przy granicy z oddziałami 16 i 17) i samotna mogiła nieznanego powstańca z 1944 r. (oddział 20). W 1944 r. tuż po wybuchu Powstania Warszawskiego Las Kabacki był miejscem schronienia dwóch batalionów liczących po 350 osób, partyzantów-powstańców dowodzonych przez ppłk Mieczysława Sokołowskiego ps. „Grzymała”, przedzierających się z Lasów Chojnowskich do Wilanowa. Podczas Powstania Las Kabacki stanowił niezwykle ważną rolę, ponieważ w nim względnie bezpiecznie ukrywali się Powstańcy. Tutaj także organizowano zrzuty, dzięki czemu możliwe było dozbrojenie słabo uzbrojonych oddziałów powstańczych. Warto dodać, że leśnicy włączali się w działania powstańcze i chętnie udzielali pomocy Powstańcom, chociażby przez wyznaczanie polan do zrzutów lub przechowywanie broni. Śladem po działaniach powstańczych w Lesie Kabackim jest dzisiaj samotna mogiła nieznanego Powstańca (oddział 20).
W najnowszą historię wpisał się tragiczny wypadek samolotu pasażerskiego Ił 62 „Kościuszko”, który rozbił się 9 maja 1987 roku w południowo-zachodniej części Lasu Kabackiego. W katastrofie zginęły 183 osoby. Spadający samolot wyciął las na powierzchni około 1,9 hektara. Jesienią przystąpiono do ponownego wprowadzenia roślinności leśnej, stosując oryginalny sposób zmieszania – modrzew został posadzony w taki sposób, aby w przyszłości korony drzew tworzyły widoczny z lotu ptaka krzyż. Dużą cześć sadzonek posadzili studenci Wydziału Leśnego SGGW. W miejscu wypadku powstał pomnik, na którym zostały wymienione nazwiska wszystkich ofiar katastrofy.